A A A

Zarys dziejów Towarzystwa Miłośników Ziemi Sokołowskiej

 

Towarzystwo Miłośników Ziemi Sokołowskiej powstało 29 grudnia 1979 r. Jego pierwszym, wieloletnim prezesem był Kazimierz Golas z Górna. W skład Zarządu weszli: zastępca prezesa Mieczysław Rybak, sekretarz Maria Łuszczka, skarbnik Marian Osiniak, a także członkowie: Anna Bazylska, Janina Smotryś i Mieczysław Sitarz. Do Komisji Rewizyjnej weszli: Stanisław Woliński, Tadeusz Goclon i Ludwik Szczygieł.

W roku 1980, dzięki pomocy Rzeszowskiego Towarzystwa Kultury, rozpoczęto cykl wykładów i odczytów, które w Bibliotece Publicznej wygłosili m.in.: dr Krzysztof Ruszel i dr Lucyna Żbikowska. Stan wojenny spowodował przerwę w działalności TMZS, które uaktywniło się dopiero w roku 1984. Do nowego Zarządu weszli wówczas: Teresa Drapała, Maria Niedziocha, Krzysztof Osiniak i Leszek Walicki. Od tego czasu rozpoczęła się prężniejsza działalność, na którą składały się: organizacja wystaw, publikacja rozmaitych wydawnictw, powołanie Klubu Kolekcjonera. W roku 1991 nowym prezesem Towarzystwa został Leszek Walicki, który pełnił tę funkcję do początku 2009 roku. Po jego śmierci działalność stowarzyszenia została na pewien czas zawieszona; reaktywacja miała miejsce pod koniec 2009 roku.

Jako stowarzyszenie społeczno-kulturalne od chwili powstania TMZS aktywnie włączało się bądź samo organizowało różne obchody – cykliczne i okolicznościowego tych pierwszych zaliczyć należy doroczne dożynki i Dni Sokołowa oraz uroczystości 3 Maja i 11 Listopada. Do tych drugich należą rozmaite rocznice, jubileusze kapłańskie, obchody patriotyczne. W wielu przypadkach organizowane były okolicznościowe sympozja i konferencje naukowe lub wygłaszano tematyczne prelekcje i wykłady. Członkowie Towarzystwa dokumentują również inne imprezy, często relacje z nich zamieszczają na łamach prasy regionalnej.

Ważnym aspektem działalności Towarzystwa było Społeczne Muzeum. Pierwsze kroki na rzecz powołania tej instytucji podjęte zostały już w roku 1964 przy okazji obchodów 400-lecia miasta Sokołowa. Wieloletnie starania w tym celu czynił od lat 60. XX wieku regionalista Jan Walicki. W czerwcu 1986 roku władze gminne przydzieliły Towarzystwu pomieszczenia w Ośrodku Kultury, zajmowane do tej pory przez Bibliotekę Publiczną. Tam muzeum funkcjonowało przez ponad dwie dekady.

Podstawę zbiorów stanowiły darowizny przekazane przez członków Towarzystwa: Teresę Drapałę, Kazimierza Golasa, Krzysztofa Osiniaka, Leszka Walickiego i innych. Wzbogaciły je eksponaty przekazane przez ofiarodawców, m.in.: Teodora Piękosia, Mariana Węglowskiego, Jerzego Marciniaka, Jana Koziarza, Zofię Kulę, Andrzeja Pasierba, Władysława Mazgaja i innych. W zbiorach muzealnych zgromadzono kilkaset obiektów, z których wiele miało duża wartość materialną, zaś wszystkie – ogromną wartość historyczną i regionalną. Nie brakło wśród nich dzieł autorstwa artystów wywodzących się z tej ziemi, militariów, lasowiackich strojów ludowych i sprzętów gospodarskich. Szczególnie wartościowe były archiwalia i fotografie dokumentujące przeszłość Sokołowa i okolicznych miejscowości. W roku 2007, w związku z remontem Domu Kultury, działalność muzeum zawieszono. Od roku 2014 muzeum korzysta z pomieszczeń w budynku starej szkoły w Sokołowie. Tam również zlokalizowano siedzibę stowarzyszenia.

Przez minione lata Towarzystwo zorganizowało wiele wystaw. Promowało w nich miejscowych twórców, m.in. Stefana Fusa, Janinę Ożóg-Czarnowską, Helenę Świątoniowską czy Piotra Kidę. Wiele wystaw było poświęconych przeżywanym lokalnym jubileuszom. Niektóre były tematycznie związane z problemami ogólnonarodowymi. Nie brakło wśród nich ekspozycji o charakterze edukacyjnym. Dodać trzeba również, że Towarzystwo służyło pomocą innym instytucjom w przygotowaniu ekspozycji. Wsparcie to obejmowało nie tylko fachowe rady, lecz także udostępnianie swoich zbiorów.

Po przeniesieniu muzeum do nowej lokalizacji w starej szkole Towarzystwo kontynuowało działalność wystawienniczą. Do tej pory udało się zorganizować, niektóre bardzo bogate w eksponaty i archiwalia, wystawy poświęcone: rocznicy powstania styczniowego, Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół”, kinu „Czajka” oraz kultowi Matki Bożej Sokołowskiej i lokalnemu sanktuarium maryjnemu. Obecnie w muzeum można zwiedzać przekrojową ekspozycje o dziejach Sokołowa od czasów najdawniejszych do roku 1939 i o ziemi sokołowskiej w okresie II wojny światowej, a także wystawę posterową „Sokołów na dawnej fotografii”. Od kilku lat stowarzyszenie włączyło się również w akcję Nocy Muzeów. Szczególnym przedsięwzięciem było sprowadzenie przez TMZS do Sokołowa Mobilnego Muzeum Jana Pawła II.

Szczególnym polem działania Towarzystwa jest popularyzacja Małego Katynia Ziemi Sokołowskiej. TMZS jako pierwsze, już w roku 1989, włączyło się w akcję wyjaśniania tajemnicy zbrodni turzańskiej. Wydało kilka publikacji naświetlających tę kwestię oraz tematyczną plakietkę. Od roku 1990 Towarzystwo współorganizuje jesienne uroczystości w Turzy. Towarzystwo przygotowuje materiały dla mediów: prasy, radia i telewizji.

Od początku swego istnienia Towarzystwo prowadzi prężną działalność kulturalną. Nawiązało kontakty z licznymi archiwami, muzeami i uczelniami. Częstokroć udziela wywiadów dla prasy, radia i telewizji. Sprawuje pieczę nad zabytkami. Stale włącza się w rozmaite konkursy i działania innych instytucji i organizacji. Towarzystwo przedstawia również propozycje nazw ulic w Sokołowie. Jego członkowie biorą udział w kapitule nagród burmistrza i wchodzą w skład komisji konkursowych na kierownicze stanowiska w instytucjach kultury.

Od roku 1986 Towarzystwo wydało kilkanaście broszur popularyzujących przeszłość i chwilę obecną ziemi sokołowskiej. Opublikowało dwa tomy opowieści o lokalnych wydarzeniach historycznych oraz dzieje sokołowskiego klubu sportowego. W latach 1999-2004 wydanych zostało 6 numerów „Rocznika Sokołowskiego”. Dodać warto, że dzięki pomocy TMZS powstało wiele prac naukowych oraz publikacji książkowych. Bez tego dorobku zgłębianie dziejów ziemi sokołowskiej, a także poszukiwanie informacji o żyjących tu osobach i samych miejscowościach byłoby niemalże niemożliwe.

Staraniem Towarzystwa w roku 1992 powstał lokalny miesięcznik „Kurier Sokołowski”. Z biegiem lat przekształcił się w ważne pismo o charakterze regionalnym. Nie tylko stanowił on informator o najważniejszych wydarzeniach z terenu gminy, ale również skarbiec licznych wiadomości o przeszłości naszej ziemi. Jednocześnie doskonalono formę i szatę graficzną. Przez te lata pozyskano szerokie grono stałych współpracowników, co przyniosło nowe działy tematyczne. Z radością świętowano małe jubileusze: 50. numer, 100. numer, 10-lecie „Kuriera”. Niestety, nie doszły do skutku obchody związane z wydaniem 150. numeru, jak również z 15-leciem „Kuriera”. Z żalem trzeba przyjąć fakt, że w roku 2009 pismo zostało przekształcone w kwartalnik, a jego treść znacznie ograniczona.

Po roku 2009 Towarzystwo kontynuowało działalność wydawniczą. Owocem wysiłku społeczników jest 11 kolejnych tomów „Rocznika Sokołowskiego” wydanych do roku 2020 (numery: 7-17). Opublikowano też wspomnienia Franciszka Kałużyńskiego, broszurę o cmentarzu żołnierskim z I wojny światowej w Sokołowie i reprint książki ks. Szczepana Szydelskiego „Cech garncarski w Sokołowie”.

Aktywne działania Towarzystwa na rzecz promocji regionu dokonują się m.in. poprzez opracowywanie i publikowanie rozmaitych dokumentów życia społecznego. Zaliczyć do nich należy wszelkie wydawnictwa okolicznościowe: plakaty, plakietki, druki ulotne. Ważne miejsce wśród nich zajmują pamiątkowe stemple, m.in. wydany w roku 1985 z okazji Dni Sokołowa oraz w roku 1986 na okoliczność obchodów 130-lecia apteki. W roku 1984 na wniosek Leszka Walickiego Krzysztof Osiniak opracował projekt proporczyka TMZS. Rok później rozprowadzano nalepkę z okazji 125. rocznicy powstania poczty oraz plakietki upamiętniające Dni Sokołowa. W latach 90. XX w. Towarzystwo wydało plakietkę upamiętniającą tragedię w lesie turzańskim z 1944 roku. Wskazać też należy kilka widokówek, które miały za zadanie popularyzować ziemię sokołowską. W późniejszym czasie Towarzystwo służyło pomocą i radą przy opracowywaniu podobnych dokumentów innym organizacjom i instytucjom. Koronacja obrazu Matki Bożej Sokołowskiej w roku 2013 była motywem wybicia pamiątkowych medali. Podobnie jubileusz 450-lecia Sokołowa w roku 1569 uczczono wybiciem rocznicowego numizmatu. W ostatnich latach wydano również kilka pocztówek ukazujących: pomnik w Rynku, sokołowski kościół parafialny, kościółek Ducha Świętego oraz miejsca pamięci w Trzebusce i Turzy.

TMZS jest najstarszym z działających dzisiaj na ziemi sokołowskiej zrzeszeń o charakterze społeczno-kulturalnym. Głównym jego zadaniem i misją jest animowanie i promowanie kultury. Pełni niezastąpioną funkcję w animowaniu i upowszechnianiu kultury lokalnej. Istniejące przez ponad cztery dekady Towarzystwo dowiodło, że znakomicie realizowało i nadal realizuje swój cel. Skupiło osoby, którym nie jest obojętna przyszłość ani chwila obecna Sokołowa i ziemi sokołowskiej. Podjęło działania na rzecz popularyzacji tego regionu, promowało jego przeszłość i bogate tradycje. Zadbało o zabytki kultury materialnej i duchowej. Podjęło starania na rzecz opracowania jego historii. Roztoczyło troskę nad odkryciem i utrwaleniem tożsamości mieszkającej tu społeczności. Doprowadziło do wydania drukiem wielu publikacji regionalnych. Inicjowało rozmaite uroczystości i obchody, animowało pracę kulturalną wówczas, gdy w tym kierunku nie czyniły nic żadne inne stowarzyszenia czy instytucje.